Behandeling van PTSS, trauma, chronische stress en schokkende ervaringen

Kenmerken en symptomen van PTSS en psychotrauma

Wat is trauma?

Sommige gebeurtenissen kunnen zo schokkend zijn dat zij een enorme aanslag doen op ons vermogen tot normale en flexibele aanpassing, onze veerkracht. We spreken van schokkende gebeurtenissen wanneer deze gebeurtenissen gepaard gaan met een intens gevoel van machteloosheid (je bent dan als het ware 'bevroren' omdat je niet kunt vluchten of jezelf kunt verweren) en een acute ontwrichting van het dagelijkse leven. Ook kunnen meerdere gebeurtenissen, die op zichzelf minder schokkend of ingrijpend zijn, of langdurige stressvolle omstandigheden tot een intens gevoel van machteloosheid en angst leiden. Helaas zijn er de afgelopen maanden ook steeds meer mensen die vanwege het Corona-virus deze machteloosheid en angst aan den lijve ondervinden doordat ze ziek zijn (geweest), dit bij hun naasten zien of er - als zorgprofessional - dagelijks mee geconfronteerd worden.

Belangrijk bij deze omschrijvingen is in ieder geval steeds dat iemands beleving van de gebeurtenis centraal staat. Waar het voor de een om een ingrijpende gebeurtenis gaat, is een ander diep geschokt. Niet iedereen ontwikkeld blijvende klachten na een schokkende gebeurtenis.

Traumatische ervaringen

Wanneer iemand in zijn of haar reacties op een schokkende gebeurtenis blijft steken in de intense machteloosheid en vaak bijbehorende gevoelens van angst, woede, schuld, afschuw of eenzaamheid, spreken we van een psychotrauma of een traumatische ervaring. Iemand is dan niet meer in staat die ervaring te verwerken. Als (veelal onbewust) de herinnering aan de schokkende gebeurtenis opgeroepen wordt (getriggered heet dat), dan worden de gevoelens (bijvoorbeeld de machteloosheid en angst) van destijds opnieuw in alle hevigheid ervaren. Er is dan sprake van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) of een daaraan verwante verwerkingsstoornis.

Er is geen duidelijke scheidslijn aan te geven tussen een schokkende gebeurtenis en een psychisch trauma. Het is evenmin mogelijk om duidelijk te voorspellen welke gebeurtenis alleen maar schokkend is en welke tot een traumatische reactie leidt. Soms reageert iemand in eerste instantie alleen maar geschokt, maar raakt men later alsnog getraumatiseerd wanneer men zich achteraf realiseert wat er werkelijk had kunnen gebeuren. Soms ontwikkeld iemand zelfs traumatische klachten voor een gebeurtenis die nog niet heeft plaatsgevonden, maar die zou kunnen gebeuren.

Enkelvoudig, meervoudig of complex

Hierboven gaat het voornamelijk over een op zichzelf staande schokkende ervaring welke tot PTSS kan leiden. We hebben het dan over een enkelvoudig trauma. Deze is gewoonlijk binnen redelijk korte tijd met succes te behandelen. Lastiger wordt het wanneer er sprake is van meerdere nare ervaringen gedurende langere tijd. We spreken dan van een meervoudig trauma. Dit staat voor chronische, zich herhalende nare gebeurtenissen, zoals herhaaldelijk seksueel misbruik, veelvuldige pesterijen of steeds niet geloofd worden. Wanneer de klachten zich voordoen in meerdere leefdomeinen zoals in het gezin, werk, relaties en zelfzorg dan is er veelal sprake van complex trauma als gevolg van een enkel- of meervoudig trauma. Dit vraagt vaak om langdurige ondersteuning op de verschillende levensgebieden.

Het komt overigens nog vaak voor dat een trauma niet herkend wordt, ook niet wanneer er al professionele hulp is ingezet. Dat is deels te verklaren door de, soms moeilijk te duiden en te herleiden symptomen, maar ook doordat er nog onvoldoende aandacht voor is binnen de hulpverlening. Dit kan dan leiden tot te lange behandelingen of behandelingen die beperkt of zelfs geheel niet werken. Het is daarom echt belangrijk om eerst het trauma zo goed mogelijk aan te pakken.

Symptomen van trauma

Er is veelal sprake van trauma wanneer je langer dan een maand last hebt van angst, herbeleving, vermijding, spanning en verhoogde waakzaamheid. Onderstaande symptomen komen vaak voor bij trauma en chronische stress, op den duur vaak zonder dat je nog precies weet dat dit samenhangt met de oorspronkelijke ervaring(en). Hoe vroeger in je ontwikkeling de schokkende ervaring(en) hebben plaatsgevonden, hoe lastiger de symptomen te duiden zijn. Het kan zelfs zo zijn dat ze in het geheel niet meer opvallen en worden toegeschreven aan 'zo ben ik nu eenmaal'. Vanzelfsprekend zijn er nog andere symptomen en komen ook niet alle symptomen bij iedereen voor.

Angst

• (verlammende) angst

• machteloosheid

Herbeleving

• terugkerende gedachten aan de gebeurtenis (flashbacks)

• nachtmerries

• steeds het gevoel hebben alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt

• verschrikkelijk in de knoop raken als je iets ziet of hoort dat je aan de traumatische gebeurtenis herinnert

• trillen, zweten of verlamd van schrik raken als je iets ziet of hoort dat je herinnert aan de traumatische gebeurtenis

Vermijding

• vermijden van gedachten aan en gevoelens en gesprekken over de gebeurtenis

• vermijden van activiteiten, plaatsen en mensen die doen denken aan de gebeurtenis

• verdrongen herinneringen aan de gebeurtenis

• duidelijk minder zin om dingen te doen

• afsluiten voor anderen, het gevoel hebben er niet meer bij te horen

• nauwelijks praten over je gevoelens

• somberheid over je eigen toekomst

Spanning en verhoogde waakzaamheid

• moeite hebben met inslapen of doorslapen

• snel geërgerd zijn en last hebben van woedeaanvallen

• concentratieproblemen

• overdreven waakzaam en constant op je hoede zijn

• schrikachtigheid en overgevoeligheid voor allerlei prikkels

• chronische stress

Lichamelijke symptomen en reacties

• terugkerende hoofdpijn of migraine

• vastzittende schouders en nek

• ineengedoken houding

• overmatig waakzame of zelfverzekerde houding

• oogcontact met anderen vermijden

• somatisch onverklaarbare lichamelijke klachten (SOLK)

• verdoofd gevoel in bepaalde lichaamsdelen

• oorsuizen (tinnitus)

De volgende afbeeldingen geven nog eens een beknopt overzicht van de traumatische symptomen en kenmerken.

Heb ik een trauma? Doe hier de zelftest!

Zelftest voor traumatische klachten en symptomen

Soms maken mensen zeer ingrijpende gebeurtenissen mee, zoals:

• in een levensbedreigende situatie terecht komen door een ramp, een ernstig ongeluk of een brand

• bedreigd of aangevallen worden

• aangerand of verkracht worden

• zien dat iemand vermoord wordt, of dood is, of ernstig gewond is

• of horen dat er iets afschuwelijks is gebeurd met iemand die u na aan het hart ligt

De mogelijkheid ontstaat dat je deze traumatische gebeurtenis niet goed kan verwerken en PTSS ontwikkelt. Door middel van de onderstaande zelftest PTSS kun je zelf al een eerste inschatting maken of PTSS bij jou van toepassing is.

Heb je ooit in jouw leven soortgelijke dingen meegemaakt en is dat langer dan 4 weken geleden? Vul dan de volgende vragen in. Bekijk de onderstaande reacties die soms ontstaan na een traumatische gebeurtenis. Deze vragenlijst gaat over jouw persoonlijke reactie op de traumatische gebeurtenis die je hebt meegemaakt. Geef aan of je tenminste 2 maal in de afgelopen week het volgende heeft ondervonden:

01. Verontrustende gedachten of herinneringen aan de gebeurtenis die in je hoofd opkomen tegen je wil in

02. Verontrustende dromen over de gebeurtenis

03. Je gedragen of voelen alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt

04. Van streek raken door dingen die je aan de gebeurtenis herinneren

05. Lichamelijke reacties (zoals snelle hartslag, steen in de maag, zweten, duizeligheid) wanneer je wordt herinnerd aan de gebeurtenis

06. Moeilijk in slaap kunnen komen of te vroeg wakker worden

07. Geïrriteerdheid of woedeaanvallen

08. Moeite hebben met concentreren

09. Verhoogd bewustzijn van mogelijke gevaren voor jezelf en anderen

10. Gespannen zijn of schrikken van iets onverwachts

Dat waren de vragen. Heb je op deze vragenlijst 6 of meer keer het antwoord Ja gegeven, dan is het goed mogelijk dat je last hebt van een posttraumatische stress stoornis (PTSS). Het is dan raadzaam om hulp in te schakelen en nader te onderzoeken wat er speelt en welke behandeling zinvol kan zijn. Wil je dit door ons laten doen? Neem dan gerust contact met ons op.

Behandelmethoden voor traumaverwerking

Kenmerkend voor ons mensen is dat we onze aangeboren kracht inzetten om dat wat er in ons dagelijks leven gebeurt te verwerken en te integreren in wat we al kennen over onszelf, de mensen om ons heen en de wereld. Hoe moeilijk dit soms ook is en hoeveel tijd het soms ook kost, dit lukt ons gewoonlijk. Door (nare) ervaringen leren we in ieder geval telkens bij, of we ons daarvan nu bewust zijn of niet.

Een ervaring die te overweldigend is voor ons vermogen tot verwerking leidt er echter toe dat deze zich vastzet in ons lichaam en veelal een (flinke) belemmering vormt in ons dagelijks leven. Vroeg of laat geeft dit 'vastzitten' allerlei symptomen die vaak niet eens meer goed te herkennen zijn als behorend bij de overweldigende, traumatiserende ervaring. Het is dan belangrijk om hulp te zoeken bij een professional die beschikt over technieken voor traumaverwerking. Bij de TraumaPsycholoog werken wij voornamelijk met onderstaande beproefde methoden - die elkaar aanvullen en versterken - voor zowel behandeling als stabilisatie.

Werkwijze en informatie over de behandeling van