Sommige gebeurtenissen kunnen zo schokkend en overweldigend zijn dat zij een enorme aanslag doen op ons vermogen tot normale en flexibele aanpassing, onze veerkracht. We spreken van overweldigende gebeurtenissen wanneer deze gebeurtenissen gepaard gaan met een intens gevoel van machteloosheid (je bent dan als het ware 'bevroren' omdat je niet kunt vluchten of jezelf kunt verweren) en een acute ontwrichting van het dagelijkse leven. Ook kunnen meerdere gebeurtenissen, die op zichzelf minder schokkend of ingrijpend zijn, of langdurige stressvolle omstandigheden tot een intens gevoel van machteloosheid en angst leiden. Belangrijk bij deze omschrijvingen is in ieder geval steeds dat iemands beleving van de gebeurtenis centraal staat. Waar het voor de een om een ingrijpende gebeurtenis gaat, is het voor een ander overweldigend. Niet iedereen ontwikkeld blijvende klachten als gevolg van een overweldigende ervaring.
Traumatische ervaringen
Wanneer iemand in zijn of haar reacties op een schokkende gebeurtenis blijft steken in de intense machteloosheid en vaak bijbehorende gevoelens van angst, woede, schuld, afschuw of eenzaamheid, spreken we van een psychotrauma of een traumatische ervaring. Iemand is dan niet meer in staat die ervaring te verwerken. Als (veelal onbewust) de herinnering aan de schokkende gebeurtenis opgeroepen wordt (getriggered heet dat), dan worden de gevoelens (bijvoorbeeld de machteloosheid en angst) van destijds opnieuw in alle hevigheid ervaren. Er is dan sprake van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) of een daaraan verwante verwerkingsstoornis. Met andere woorden: het zenuwstelsel blijft in een, soms chronische, staat van ontregeling.
Er is geen duidelijke scheidslijn aan te geven tussen een schokkende gebeurtenis en een psychisch trauma. Het is evenmin mogelijk om duidelijk te voorspellen welke gebeurtenis alleen maar schokkend is en welke tot een traumatische reactie leidt. Soms reageert iemand in eerste instantie alleen maar geschokt, maar raakt men later alsnog getraumatiseerd wanneer men zich achteraf realiseert wat er werkelijk had kunnen gebeuren. Soms ontwikkeld iemand zelfs traumatische klachten voor een gebeurtenis die nog niet heeft plaatsgevonden, maar die zou kunnen gebeuren.
Enkelvoudig, meervoudig of complex
Hierboven gaat het voornamelijk over een op zichzelf staande schokkende ervaring welke tot PTSS kan leiden. We hebben het dan over een enkelvoudig trauma. Deze is gewoonlijk binnen redelijk korte tijd met succes te behandelen. Lastiger wordt het wanneer er sprake is van meerdere nare ervaringen gedurende langere tijd. We spreken dan van een meervoudig trauma. Dit staat voor chronische, zich herhalende nare gebeurtenissen, zoals herhaaldelijk seksueel misbruik, veelvuldige pesterijen of steeds niet geloofd worden binnen een narcistische relatiedynamiek. Wanneer de klachten zich voordoen in meerdere leefdomeinen zoals in het gezin, werk, relaties en zelfzorg dan is er veelal sprake van complex trauma (ook wel complexe PTSS genoemd) als gevolg van een enkel- of meervoudig trauma.
Vroegkinderlijk trauma
Indien de traumatisering zich voordoet vóór het 18e levensjaar, dan spreekt men van vroegkinderlijke traumatisering. Dit is met name beschadigend vanwege de grote impact die dergelijke gebeurtenissen of perioden aan gebeurtenissen hebben op de ontwikkeling. Hoe eerder in de ontwikkeling dit is begonnen, hoe groter vaak de impact op de rest van het leven. Wanneer de overweldiging en/of emotionele verwaarlozing al is begonnen vóór het 4e levensjaar, dan ontstaan er vaak (ernstige) dissociatieve klachten, soms met een gevoelde innerlijke fragmentatie. Dit laatste staat bekend als de Andere Gespecificeerde Dissociatieve Stoornis (AGDS) of Dissociatieve Identiteits Stoornis (DIS).
Chronische stress
Het meemaken van overweldigende gebeurtenissen kan leiden tot sterke ontregeling van het stress-systeem. Gewoonlijk zal dit systeem na verloop van tijd terugkeren naar een meer functioneel niveau waardoor de klachten en symptomen zullen afnemen. Door bepaalde omstandigheden kan de ontregeling echter een meer chronisch verloop krijgen; het stress-systeem keert dan niet meer terug naar in de 'rust-stand'. Een chronisch ontregeld stress-systeem heeft vele gelijkenissen met trauma door de hypergevoeligheid van het limbisch systeem. Mocht je meer de diepte in willen over de werking van het limbisch systeem, dan lees je hieronder meer. Maar sla het gerust over als je niet op de technische details zit te wachten.
Het limbisch systeem (ook wel middenbrein, emotionele brein of zoogdierenbrein genoemd) bestaat uit een complex samenwerkend systeem dat in verbinding staat met vrijwel alle functies binnen het lichaam. Het is betrokken bij emoties, geheugen, leren en gedrag. Om inzicht te krijgen hoe belangrijk dit systeem is bij trauma en chronische stress volgt hieronder een toelichting op enkele structuren van dit hersengebied.
Cingulate Gyrus
Dit deel is speelt een rol bij autonome functies zoals hartritme, bloeddruk en aandacht. Het ontvangt sensorische signalen vanuit de thalamus en stuurt signalen naar o.a. de hippocampus en amygdala. Op deze manier richt het onze aandacht op wat er nodig is voor ons voortbestaan door geheugen te koppelen aan een gevoel: pijn of plezier. Het zorgt er dus voor dat we leren waar we van weg moeten blijven en waar we toe aangetrokken worden. Door traumatische ervaringen, infecties en letsel kan dit gebied hypergevoelig raken waardoor het de 'angstnetwerken' steeds meer gaat activeren. De wereld gaat als het ware steeds meer als een bedreiging aan voelen.
Basal Ganglia
Dit gebied bestaat feitelijk uit meerdere kleine gebieden die samen verantwoordelijk zijn voor de planning, aansturing en het automatiseren van beweging, houding en evenwicht. Daaronder valt ook de aansturing van de ogen en onze spraak. Ze verbinden daarmee de thalamus met de motorische cortex. Maar dit gebied is ook betrokken bij motivatie, beloning en emotieregulatie (en bijdragen aan het ontwikkelen van verslaving), en denkfuncties en taalfuncties. Niet verwonderlijk dus dat we letterlijk uit ons evenwicht gebracht kunnen worden door schokkende ervaringen. Of het sprakeloos ondergaan...
Thalamus
De thalamus ligt anatomisch gezien boven de hypothalamus en vormt de poort naar de hersenschors (cortex) en is verantwoordelijk voor het filteren van de signalen (behalve geur) tussen de cortex en het limbisch brein. Daarmee is het betrokken bij waken, slapen, bewustzijn, alertheid, motoriek en emotionele gebeurtenissen. Wanneer het filter niet goed werkt, bijvoorbeeld vanwege (chronische) stress, dan kan er een overgevoeligheid ontstaan voor o.a. licht, geluid of aanraking. Ook kan het slaapritme verstoord raken.
Hypothalamus
Dit gebied is verbonden met grote delen van het centrale zenuwstelsel en is het controlecentrum van vele autonome functies. Het zorgt voor evenwicht in het cardiovasculair systeem, lichaamstemperatuur, hormoonhuishouding, sensorische verwerking en de spijsvertering (waaronder de sensaties van honger en dorst). De hypothalamus heeft op deze wijze de taak om alle binnenkomende sensaties vanuit het lichaam en de zintuigen bij elkaar te brengen tot een persoonlijke ervaring. Deze ervaring wordt vervolgens samen met de gevoelens en betekenis die het bij ons oproept opgeslagen in ons geheugen door de hippocampus.
Hippocampus
Dit hersengebied houdt zich voornamelijk bezig met het vastleggen (consolideren) van geheugen; korte termijn naar lange termijn. Het helpt nieuwe herinneringen vormen waarbij emoties verbonden worden met sensorische informatie (zoals geur, geluid, visuele beelden). Daardoor kunnen we, door ergens aan terug te denken, het ons als het ware weer 'levendig herinneren' als persoonlijke ervaring.
Amygdala
Dit gebied staat bekend als het angstcentrum, de alarmcentrale. Feitelijk worden alle emoties verwerkt door de amygdala, maar het is met name gericht op het monitoren van dreiging en gevaar. Wanneer een situatie als bedreigend wordt gezien dan zorgt de amydala er voor dat ons stress-systeem (o.a. het sympatisch zenuwstelsel) geactiveerd wordt en we klaar zijn om ons te verdedigen of te vluchten.
Samengevat is een belangrijke functie van het limbisch systeem om te bepalen of iets veilig of bedreigend is voor ons. Geheugen speelt hierbij een belangrijke rol. We hoeven niet steeds opnieuw uit te vinden of iets veilig of bedreigend is, maar herinneren ons dit van een vorige keer dat we het meemaakten. Dit herinneren kan gaan over concrete gebeurtenissen, maar ook over het ziek zijn geworden van een virus of voedselvergiftiging. Het limbisch systeem zal zich ook deze dreiging 'herinneren' en dus de volgende keer alarmsignalen afgeven, wat ons stress-systeem zal activeren. Hoe heftiger de situatie (o.a. overweldigende ervaring of ernstige ziekte) en hoe vaker dit gebeurt, hoe groter de kans op een blijvende ontregeling van dit 'alarmsysteem'. Steeds meer zal aangemerkt wordt als bedreigend voor ons voortbestaan en de chronische stress zal steeds meer gezondheidsklachten geven.
Het fenomeen neuroplasticiteit bestaat al zo lang als er leven is op deze planeet. De werking ervan heeft echter slechts redelijk recent meer bekendheid gekregen. Lang werd binnen de (neuro)psychologie en wetenschap aangenomen dat wanneer het brein eenmaal volgroeid is, alle functies vastliggen. Wat je eenmaal hebt geleerd, de ervaringen (ook de traumatische!) die je hebt opgedaan, liggen voor altijd vast. Ook de beperkingen als gevolg van hersenletsel zijn blijvend... je hebt er maar mee te leren leven...
Inmiddels is herhaaldelijk aangetoond dat dit niet helemaal klopt. Hoewel niet alle 'schade' ongedaan gemaakt kan worden, is er veel meer herstel mogelijk dan men voorheen dacht. Het brein is namelijk in verregaande mate in staat om zichzelf te reorganiseren en aan te passen door nieuwe neuronale verbindingen aan te leggen en oude op te ruimen. Veelal gebeurt dit zonder dat we ons hiervan bewust zijn.
Laat nou juist neuroplasticiteit - het reorganiseren en aanpassen van het brein - zowel ons grootste probleem als onze grootste kracht vormen. Zoals is uitgelegd vormt het limbisch systeem een complex en goed op elkaar afgestemd geheel. Door allerlei vormen van trauma kan dit systeem echter ontregeld raken waardoor er klachten en symptomen ontstaan. De balans raakt verstoord waardoor je in een neerwaartse spiraal raakt. Neuroplasticiteit zorgt er dan voor dat het brein in een disfunctionele staat van aanhoudend 'alarm' (angst en stress) terecht kan komen waardoor de klachten aanhouden of zelfs verergeren.
Sterker nog; hoe meer je je laat leiden door je klachten, bijvoorbeeld door steeds meer situaties (triggers) te gaan vermijden, hoe sterker de disfunctionele verbindingen in het brein worden. Vermijding geeft op de korte termijn wat rust, maar op de lange termijn versterkt het deze disfunctionele verbindingen.
Om deze disfunctionele cyclus te doorbreken is het nodig om het lymbisch systeem te leren dat het weer kan ontspannen; het alarm mag uit. Hierbij maken we gebruik van hetzelfde fenomeen als waar het mee begon: neuroplasticiteit. Met de juiste methoden en interventies verzwakken of verbreken we de disfunctionele neuronale verbindingen en stimuleren de helpende verbindingen. Dit vraagt gewoonlijk de nodige tijd om die nieuwe verbindingen weer sterker en effectiever te maken.
Onderstaande symptomen komen voort uit een (chronisch) ontregeld limbisch systeem en zenuwstelsel. Vaak is de samenhang met de oorspronkelijke beschadigende ervaring(en) niet goed meer te achterhalen. Hoe vroeger in je ontwikkeling deze ervaringen hebben plaatsgevonden, hoe lastiger de huidige symptomen te herleiden zijn. Ook de chronische ontregeling als gevolg van virus- of bacteriële infecties, exposure aan toxische middelen, etc. is vaak zeer lastig te duiden. Vanzelfsprekend zijn er nog andere symptomen en komen ook niet alle symptomen bij iedereen voor.
Angst
Herbeleving
Vermijding
Spanning en verhoogde waakzaamheid
Kenmerkende symptomen voor vroegkinderlijk trauma / complexe PTSS
Symptomen van chronische stress
Het komt overigens nog vaak voor dat een trauma niet herkend wordt, ook niet wanneer er al professionele hulp is ingezet. Dat is deels te verklaren door de, soms moeilijk te duiden en te herleiden symptomen, maar ook doordat er nog onvoldoende aandacht voor is binnen de hulpverlening. Dit kan dan leiden tot meerdere - soms tegenstrijdige - diagnosen, te lange behandelingen of behandelingen die beperkt of zelfs geheel niet werken. Het is daarom echt belangrijk om eerst trauma en de ontregeling zo goed mogelijk aan te pakken.
Wanneer er sprake is van trauma kun je gemakkelijk getriggerd worden. Soms is een trigger heel duidelijk, bijvoorbeeld de associatie met autorijden in de situatie nu roept, zonder dat je dit wil, beelden en de gevoelsreactie op aan het auto-ongeluk (situatie toen). Het voelt als het ware alsof je opnieuw het auto-ongeluk beleeft, waardoor het erg lastig wordt om vol vertrouwen auto te gaan rijden. Waarschijnlijk zul je het autorijden ook gaan vermijden (disfunctioneel gedrag).
Vaker nog is het bij traumatisering niet eens heel duidelijk waardoor je getriggerd wordt en is er ineens een naar gevoel of een lichamelijke reactie bij een ogenschijnlijk onschuldige situatie. Het is daarom belangrijk om het trauma te gaan verwerken en het limbisch systeem tot rust te brengen. Daardoor is het (weer) mogelijk om in een situatie nu een gevoelsreactie van nu te hebben waardoor je op een passende, functionele manier zult kunnen reageren.
Soms maken mensen zeer ingrijpende gebeurtenissen mee, zoals:
De mogelijkheid ontstaat dat je deze traumatische gebeurtenis niet goed kan verwerken en PTSS ontwikkelt. Door middel van de onderstaande zelftest kun je zelf een eerste inschatting maken of PTSS bij jou van toepassing is. Deze test geeft overigens een minder goed beeld van de aanwezigheid van vroegkinderlijke traumatisering of hechtingsproblematiek. Mocht je vermoeden dat hiervan sprake is, neem dan contact met ons op voor meer informatie.
Heb je ooit in jouw leven soortgelijke dingen meegemaakt en is dat langer dan 4 weken geleden? Vul dan de volgende vragen in. Bekijk de onderstaande reacties die soms ontstaan na een traumatische gebeurtenis. Deze vragenlijst gaat over jouw persoonlijke reactie op de traumatische gebeurtenis die je hebt meegemaakt. Geef aan of je tenminste 2 maal in de afgelopen week het volgende heeft ondervonden:
01. Verontrustende gedachten of herinneringen aan de gebeurtenis die in je hoofd opkomen tegen je wil in
02. Verontrustende dromen over de gebeurtenis
03. Je gedragen of voelen alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt
04. Van streek raken door dingen die je aan de gebeurtenis herinneren
05. Lichamelijke reacties (zoals snelle hartslag, steen in de maag, zweten, duizeligheid) wanneer je wordt herinnerd aan de gebeurtenis
06. Moeilijk in slaap kunnen komen of te vroeg wakker worden
07. Geïrriteerdheid of woedeaanvallen
08. Moeite hebben met concentreren
09. Verhoogd bewustzijn van mogelijke gevaren voor jezelf en anderen
10. Gespannen zijn of schrikken van iets onverwachts
Dat waren de vragen. Heb je op deze vragenlijst 6 of meer keer het antwoord Ja gegeven, dan is het goed mogelijk dat je last hebt van een posttraumatische stress stoornis (PTSS). Het is dan raadzaam om hulp in te schakelen en nader te onderzoeken wat er speelt en welke behandeling zinvol kan zijn. Wil je dit door ons laten doen? Neem dan gerust contact met ons op.
De basis voor het verwerken van gebeurtenissen die we meemaken wordt globaal gelegd in de eerste 6 á 7 jaren van ons leven. We kunnen ons goed ontwikkelen indien onze ouders / opvoeders voldoende in staat zijn verbinding met ons te maken, af te stemmen op onze behoeften, ons vertrouwen te bieden, onze zelfstandigheid aan te moedigen en ons lief te hebben. We ontwikkelen daardoor: een stevige identiteit, de capaciteit om onszelf te reguleren bij moeilijke omstandigheden en te vertrouwen op anderen. Overweldigende ervaringen zijn daardoor beter te verwerken en de kans dat zo'n ervaring zal leiden tot trauma of PTSS is daardoor ook kleiner.
Indien er bij de start van je levenslijn geen goede basis is gelegd (er 'tekorten' zijn) en je ook één of meerdere belastende ervaringen in je jeugd hebt meegemaakt - de Adverse Childhood Experiences (ACE's) - dan staat je limbisch systeem al in een verhoogde staat van alarm en is je vermogen tot het verwerken van overweldigende ervaringen geringer. Dat maakt je weer kwetsbaarder voor het ontwikkelen van lichamelijke en psychische klachten. Overweldigende ervaringen later in het leven leiden daardoor ook eerder tot PTSS. Deze combinatie van ACE's en latere overweldigende ervaringen wordt complex trauma genoemd.
Om trauma effectief te behandelen is het daarom noodzakelijk eerst te onderzoeken of je voldoende basis hebt voor de verwerking en je zonodig te ondersteunen bij het herstellen daarvan. Vaak wordt dit in een behandeling onvoldoende meegenomen waardoor de traumabehandeling onnodig lang duurt, bijna geen effect heeft of zelfs hertraumatiserend is.
Vanuit de kennis hoe een ontregeld limbisch systeem leidt tot klachten en symptomen wordt goed gekeken naar de wijze waarop de rust en balans te hervinden is. Er worden dan ook voornamelijk verwerkingsgerichte interventies gebruikt die een neurowetenschappelijke basis hebben en gebruik maken van neuroplasticiteit om het brein en zenuwstelsel te helpen weer in een meer gereguleerde staat te komen. Want wat je eenmaal goed hebt verwerkt, hoef je ook niet meer mee te leren omgaan...
NB: Alle interventies passen ook goed in een online behandeling.
Sessies:
Vergoeding van de kosten:
In de behandeling wordt gebruik gemaakt van innovatieve interventies die zijn gebaseerd op (neuro-)wetenschappelijk onderzoek. Deze methoden hebben inmiddels hun effectiviteit in de praktijk ook ruimschoots bewezen. Doordat ik graag de behandeling vormgeef op basis van effectieve interventies en niet alleen met de voorgeschreven behandelvormen van de zorgverzekeraar, is er géén vergoeding mogelijk. Een verwijzing van de huisarts is daarom ook niet nodig. Mocht je met de behandeling starten is het overigens wel raadzaam de huisarts hiervan op de hoogte te brengen.
Mogelijk is je werkgever bereid (een deel van) de kosten te vergoeden of kun je hiervoor een persoonlijk budget gebruiken ten bate van je inzetbaarheid. Vaak is een werkgever bereid hier in mee te denken. Indien je traumabehandeling nodig hebt in het kader van je ziekmelding voor het werk, is het zinvol dit ook met de bedrijfsarts te bespreken. Deze kan je werkgever hierover een passend advies geven.
Indien van toepassing zijn de kosten voor een behandeling eventueel als letselschade te verhalen op de verzekering van de tegenpartij. Indien je een uitkering ontvangt kun je navraag doen bij je contactpersoon over de mogelijkheden.
Indien je nergens voor een vergoeding in aanmerking komt dan kun je de gemaakte zorgkosten opgeven aan de belastingdienst.
Wanneer je slachtoffer bent van een geweldsmisdrijf dan kom je mogelijk in aanmerking voor een geldbedrag uit het Schadefonds Geweldsmisdrijven.
Opgegroeid bij ouders die hun eigen schade niet hebben kunnen verwerken, heb ik ervaren hoe het is om veel te jong al je eigen weg te moeten vinden. Met veel moeilijke gevoelens alleen dealen (lees 'wegstoppen en doorgaan') en vóór mijn tiende al meerdere keren alles achter me moeten laten. Toch "ondanks én dankzij" deze start in het leven kunnen komen waar ik nu ben: na vele jaren in 2011 mijn universitaire studie afgerond en sinds 2014 een eigen praktijk waar mensen zowel voor traumabehandeling als voor arbeidsgerelateerde psychische begeleiding terecht kunnen. Ook ben ik jaren werkzaam geweest als psycholoog in de specialistische GGZ bij een centrum voor dagbehandeling en in een kliniek voor intensieve behandeling, beiden gericht op complexe PTSS. Én ik ben adoptievader van een stoere dochter.
Uit eigen ervaring heb ik gezien en gemerkt hoe lastig het kan zijn om grip te krijgen op wat er met je aan de hand is. Je stelselmatig onbegrepen en niet op je plek te voelen, niet weten waar te beginnen met alles wat je ervaart. En vooral; je toe te gaan vertrouwen aan een ander, zoals een hulpverlener. Daarvoor is een sfeer van gelijkwaardige samenwerking, integriteit, humor, duidelijkheid, rust en ruimte nodig om zo het meest pijnlijke in jezelf te kunnen verkennen en verwerken. Precies daarom werk ik niet met diagnosen of protocollen, maar wel vanuit grondige kennis en kunde van trauma en ontwikkeling.
AGB: 94-017309
NIP: 00217851
